Ali arkadaşına vurdu. Sibel annesinden ayrılmak istemiyor. Mert yine Can’ın resmini karaladı. Derya bugün çekingen davranıyor, bir derdi mi var?…
Tüm bunlar size tanıdık geliyor mu? Hepinizin sorun olarak nitelendireceği davranışlar, farklı olabilir ama çok fazla ortak nokta da bulabiliriz.
Bunları bazı başlıklar altında toplarsak:
Saldırgan olarak tanımlanabilecek davranışlar: itmek, ısırmak, başkalarına oyuncak fırlatmak,vurmak
Düzen bozucu davranışlar: sebepsiz yere bağırmak, sınıfı haber vermeden terk etmek, sınıf içinde amaçsızca koşmak, öğretmeni dinlememek, arkadaşlarını söz ya da hareketlerle rahatsız etmek, grup zamanını bölmek
Çevreye zarar verici davranışlar:sınıf malzemelerini kötü kullanmak, oyuncakları kırmak, başkalarının faaliyetlerini bozmak, yırtmak, vs.
Sosyal davranışlar: faaliyetlere katılmada direnç göstermek, arkadaşlarıyla alay etmek, isimlertakmak, küfür etmek, söz dinlememek, sürekli bir köşede tek başına kalmak, oyuncaklarını paylaşmamak
Duygusal ve bağımlı davranışlar:ağlama, aileden ayrılamama, parmak emme, altına kaçırma, mızmızlanma vs.
Bu bölümde olumsuz olarak nitelendirdiğimiz bu davranışların sebeplerini ve onlarla baş edebilme yöntemlerini ele alacağız.
Can 2 yaşını yeni bitirdi. Kendisi sosyal ve neşeli bir çocuk. Bununla birlikte belirli durumlarda arkadaşlarını ısırmakta- örneğin, istediği bir oyuncağı ona vermeyen arkadaşının yanağını, parkta yeterince hızlı tırmanmayan önündeki arkadaşının bacağını… Isırılan çocuklar ağlamaya başlayıp, Can’ı eğitimcilerine şikayet eder, eğitimci ise Can’a başkalarının duygularını anlamayı öğrensin diye ‘Bak arkadaşının canını acıttın. Onlar seni ısırırsa ne hissedersin?’ diye sorar. Can hemen özür diliyor ama pişmanlığı hiç de uzun sürmeyip oyuna devam eder.
Davranış:
Can’ın davranışını tanımlarsak- diğer çocukları sık sık ısırıyor. Çocuklar genelde kendi duygularını kontrol edemez ve saklayamazlar. Ayrıca küçük çocuklar ben merkezcidirler ve başkalarının duygu ve düşüncelerinin de olduğunu unutabilirler. ‘Isırma’ genellik çocuğun dürtü ve duygu kontrolü eksikliğinden kaynaklanır. Bu yüzden istekleri olsun diye diğerlerinin canlarını kolayca acıtabilirler. Saldırgan davranış kategorisine giren ısırma davranışı, 2 yaş civarı küçük çocuklarda normal bir tepki biçimidir. (3- 6 yaş arasında ise ‘ısırma’, çocukların uygun olan ve saldırgan olmayan iletişim tarzlarını öğrenmemiş olmamalarından kaynaklanabilir.) Bu davranışlara hiç bir durumda izin verilmemesi gerekir. Aksi takdirde hızlıca alışkanlığa dönüşebilir.
Davranışı Gözlemek
Müdahale stratejisi belirlemeden önce, çocuğu birkaç gün gözlemek ve davranışı iyice anlamaya çalışmak önemlidir. Size rehber olması açısından bu soruların cevaplarını bulmaya çalışabilirsiniz:
- Çocuk genelde ne zamanlar ısırıyor (bazı etkinlik ve rutinlerde, uyku zamanlarında, içeride/ dışarıda oynarken, etkinlikten etkinliğe geçerken, serbest oyun zamanında…)?
- Bu davranışı tetikleyen ne olabilir (çocuktan bir şey alınması, çocuğun yorgun olması, çocuğun beklemesi gerektiğinde, başkalarına çok yakın durduğunda, karşısındaki çocuk ona ‘hayır’ dediğinde, yemek zamanının yaklaşması…)?
- Isırılan genelde kimdir (herhangi birisi, aynı yaşta, aynı boyda çocuklar, ondan daha küçük çocuklar, onu yakalayan, tutan birisi)?
- Çocuk ısırınca ne oluyor ( biri gördü mü diye etrafına bakıyor, özür diliyor ve ısırdığı kişiyi iyi hissettirmeye çalışıyor, hiç bir şey olmamış gibi yürümeye devam ediyor, diğer çocuk ağlarsa üzülüyor…)?
- Gözlemlenecek diğer faktörler- kendini ısırıyor mu, bloklar ya da plastik çubuklar gibi nesneleri ısırıyor mu?
Yukarıdaki soruları sorarak çocuğun davranışlarını ve bu davranışların olduğu zamanları gözlemleyin. Durumları dikkatlice izlerseniz, gözlemlerseniz, sebebini anlayacaksınızdır. Gözlemlerinizde edindiğiniz bilgilerle davranışların zamanı, nedeni ve biçimini anlayabiliriz. Bulduğunuz ipuçlarıyla çocuğa nasıl bir müdahale gerektiğine açıklık getirebiliriz.
Neler Yapılabilir?
* Buradaki öneriler 2 yaş gruplarına uygundur.
-
- Sınıfın düzeni eğitimcinin her yeri görebileceği şekilde düzenlenmelidir. Bu kendisinin bir davranış oluşmadan engel olmasını, başka bir yere yönlendirmesini sağlar. Eğer çocuğun hangi durumlarda ısırdığını bilirseniz önleyici davranışlarda bulunabilirsiniz. Isırmaya kalkıştığında onun başka bir yere götürün. Eğer sizinle mücadele ederse, sakinleşmesini bekleyin. Eğer size izin verirse dikkatini başka bir şeye çekin. Ders vermeye kalkışmayın. Eğer ısırma ihtiyacı var ise, ısırması için başka bir şey verin.
- Küçük çocuklar duyularının uyarılmasına ihtiyaç duyarlar. Sınıfta ilgilendikleri ve meşgul olacakları etkinlikler ve oyunlar olmalıdır. Sınıfta bolca okunabilecek, duyabilecek, görebilecek ve hatta koklanabilecek ve tadabilecek uyaranın olması gerekir.
Bakınız: Sosyal-Duygusal Gelişim – Vazo Yapıyorum
-
- Sınıftaki eşyalar ve objeler çocuğun yaşına uygun ve ulaşılması kolay olmalıdır. Küçük yaş gruplarına uygun materyaller yok ise, hayal kırıklığına uğrayabilir. Bunu ise ısırarak belli edebilirler.
- Küçük yaşlarda oyuncakları arkadaşlarla paylaşmak zor bir durumdur. Eğer sınıfta bir oyuncaktan birkaç tane varsa bu karmaşaları ve kavgaların önüne geçebilir.
- Önemli olan ısırma yerine kullanabilecekleri daha etkili sosyal davranışları sunmaktır. Olumlu davranışları öğrendikçe, işe yaradığını gördükçe diğeri unutulur. Mesela ‘Ben çok kızgınım, o oyuncakla ben oynuyordum’ diyebilecek bir çocuk ısırmaz. Gerekli kelimeleri öğrettikçe fiziksel çatışmanın azaldığını görürüz. Olumlu ve gelişmekte olan davranışlar gördüğünüz zaman çocukları takdir edin. Onlara gelişimlerindeki değeri ve kaydettikleri yol için ne kadar çok çabaladıklarını fark ettiğinizi belirtin.
- Ayrıca kazara bir kere olan ısırma davranışı büyük bir olay haline getirilmemelidir. Isırmanın kabul edilemeyeceğini sınıfınızda konu olarak işleyin fakat çocuğu sınıflandıracak ve aşağılayacak sözlerden kaçının. Bu sözler çocuğu hem daha çok sinirlendirir, hem de çok üzer.
- Isırma davranışına müdahale ettiğiniz dönemde yine çocuk arada ısırabilir. Yine bunun kabul edilemez olduğunu bilmesini sağlayın:
Isıran çocuğa ‘Hayır. Birisi ısırdığında acıtır. Bak….. canı acıdığı için ağıyor.’ Diyebilirsiniz. Isırılan çocuğu yanınıza alın ve gerekli müdahaleyi yapın. Isıran çocuk da sizinle gelsin. Isırılan çocuğu rahatlatma sürecine ısıran çocuk da dahil olsun. Ne yaptığınız ona açıklayın ve ısıran çocuk da size yardımda bulunsun. Bu empati ve olumlu sosyal davranışlara örnek teşkil eder.
- Asla çocukların birbirlerini ısırmaları kabul edilmemeli. Fakat çocukların neden ısırdıkları konusunda hassas ve anlayışlı olunmalıdır. Müdahale sürecinde ise en önemli olan problemi çözerken çocuklara karşı yapıcı ve sabırlı olunmalıdır.
Kaynak:
Essa, E. 1997 A Practical Guide To Solving Preschool Behavior Problems, Delmar Publishers, New York.